ศิลปะไบแซนไทน์ (Byzantine Art): ศิลปะแห่งอาณาจักรคอนสแตนติโนเปิลที่ยิ่งใหญ่

     สวัสดีน้องๆ ทุกคน บทความนี้ พี่ TUTOR VIP จะมาแชร์เรื่องราวของ “ศิลปะไบแซนไทน์ “ ศิลปะแห่งอาณาจักรคอนสแตนติโนเปิลที่ยิ่งใหญ่ ถ้าพร้อมแล้วตามไปศึกษาต่อในบทความกันเลย!

การเกิดขึ้นของอาณาจักรไบแซนไทน์

     เมือง คอนสแตนติโนเปิล (Constantinople) นับเป็นจุดศูนย์กลางของการกำเนิดและพัฒนาของศิลปะไบแซนไทน์ (Byzantine Art)

• ช่วงเวลาการก่อตั้ง: จักรวรรดิไบแซนไทน์ (หรือที่รู้จักในนามจักรวรรดิโรมันตะวันออก) มีจุดเริ่มต้นขึ้นอย่างเป็นทางการใน คริสต์ศตวรรษที่ 4
• การย้ายเมืองหลวง: ในปี ค.ศ. 330 จักรพรรดิคอนสแตนตินที่ 1 (Constantine the Great) ได้ทรงมีพระบรมราชโองการให้ย้ายเมืองหลวงของจักรวรรดิโรมันจากกรุงโรมไปยังเมืองไบแซนเทียม (Byzantium) ซึ่งพระองค์ได้ทรงสถาปนาและขนานนามใหม่ว่า คอนสแตนติโนเปิล (ปัจจุบันคืออิสตันบูล ประเทศตุรกี)
• การกำเนิดทางวัฒนธรรม: การย้ายศูนย์กลางอำนาจครั้งนี้เป็นจุดเปลี่ยนสำคัญที่ก่อให้เกิดวัฒนธรรมและศิลปะรูปแบบใหม่ ซึ่งเป็นการ ผสมผสาน องค์ประกอบหลักสามส่วนเข้าด้วยกันอย่างลงตัว ดังนี้
  1. ศิลปะโรมันแบบดั้งเดิม: ซึ่งเน้นที่ความยิ่งใหญ่ทางสถาปัตยกรรมและทักษะการสร้างภาพเหมือน (Portraiture)
  2. ความเชื่อทางศาสนาคริสต์: ที่เริ่มได้รับการยอมรับและแพร่หลายอย่างกว้างขวาง
  3. อิทธิพลจากตะวันออก: โดยเฉพาะจากภูมิภาคซีเรีย อียิปต์ และเปอร์เซีย ที่นำมาซึ่งความลึกลับ (Mysticism) และรูปแบบเชิงสัญลักษณ์

การปฏิวัติทางศิลปะในยุคแรก

    ศิลปะไบแซนไทน์ในยุคแรกมีความแตกต่างอย่างชัดเจนจากขนบศิลปะคลาสสิกของโรมัน โดยให้ความสำคัญกับการสื่อความหมายทางจิตวิญญาณมากกว่าการเลียนแบบธรรมชาติ

• จุดเปลี่ยนทางศาสนา: ในรัชสมัยของจักรพรรดิคอนสแตนติน มีการยอมรับและให้เสรีภาพแก่ศาสนาคริสต์ (ภายหลังจักรพรรดิเทออดอซิอุสที่ 1 ทรงสถาปนาให้เป็นศาสนาประจำรัฐ) ทำให้ ศิลปะกลายเป็นเครื่องมือหลักในการเผยแผ่และสอนหลักคำสอน ของคริสต์ศาสนาแก่ประชาชนส่วนใหญ่ที่ไม่มีความสามารถในการอ่าน
• อิทธิพลจากศิลปะคริสต์ยุคแรก:
  • การเล่าเรื่องผ่านภาพ (Narrative Art): ศิลปินใช้ภาพวาดและภาพโมเสกในการถ่ายทอดเรื่องราวจากคัมภีร์ไบเบิล
  • การใช้สัญลักษณ์ (Symbolism): การนำสัตว์หรือวัตถุมาเป็นสัญลักษณ์ทางศาสนา เช่น นกพิราบแทนพระวิญญาณบริสุทธิ์ (Holy Spirit) หรือปลา (Ichthys) แทนพระเยซูคริสต์
  • การเน้นความศักดิ์สิทธิ์ (Hieratic Style): ภาพตัวละครทางศาสนาจะถูกนำเสนอในลักษณะเคร่งขรึมและสง่างาม มักมีฉากหลังเป็นสีทองเพื่อสื่อถึงแสงสวรรค์และความเป็นอมตะ
• รากฐาน: ในช่วงต้นนี้เอง ศิลปะไบแซนไทน์ได้วางรากฐานทางรูปแบบ (Stylistic Foundation) ซึ่งจะได้รับการพัฒนาและรักษาไว้เป็นระยะเวลามากกว่า 1,000 ปี จนกลายเป็นศิลปะที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว

สไตล์ที่ไม่เหมือนใคร

    ศิลปะไบแซนไทน์มีลักษณะที่โดดเด่นและสามารถจดจำได้ง่าย ซึ่งสะท้อนถึงวัตถุประสงค์หลักในการเน้นย้ำถึงความศักดิ์สิทธิ์และพลังอำนาจเหนือธรรมชาติ

1. การแสดงออกที่เคร่งขรึม (Severe Facial Expression):
   • ตัวละครจะถูกวาดในลักษณะจริงจัง สงบ และเต็มไปด้วยภูมิปัญญา ไม่มีการแสดงอารมณ์ทางโลก
   • ดวงตาถูกขยายให้ใหญ่ขึ้น เพื่อสื่อถึงการมองโลกแห่งจิตวิญญาณหรือการรับรู้ถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์
2. การลดความสมจริงทางกายวิภาค (Simplified Anatomy):
   • ศิลปินไม่ได้เน้นความงามทางกายภาพตามอุดมคติของกรีกและโรมัน
   • ร่างกายมักถูกปกคลุมด้วยเสื้อผ้าที่ยาวและหลวม เพื่อเบี่ยงเบนความสนใจจากกายภาพไปสู่จิตวิญญาณ
3. การจัดองค์ประกอบแบบสมมาตร (Symmetrical Composition):
   • ตัวละครสำคัญจะถูกจัดวางไว้ตรงกลางตามลำดับชั้นความสำคัญ (Hierarchy) เพื่อสร้างความรู้สึกเป็นระเบียบและมั่นคงทางพิธีกรรม

เทคนิคการสร้างสรรค์ที่น่าตื่นตา

• โมเสก (Mosaic): นับเป็นเทคนิคที่เป็นที่รู้จักและโดดเด่นที่สุดของศิลปะไบแซนไทน์
  • วัสดุ: ใช้ชิ้นส่วนเล็ก ๆ ของหินสี (Tesserae) หรือกระจกเคลือบสีต่าง ๆ มาประกอบกันเป็นภาพ
  • การใช้สีทอง: มักใช้ กระจกเคลือบทอง เป็นวัสดุสำหรับพื้นหลังและรัศมี (Halo) ซึ่งเมื่อกระทบแสงจะสร้างความระยิบระยับและเน้นย้ำความศักดิ์สิทธิ์

• จิตรกรรมฝาผนัง (Fresco) และไอคอน (Icon):

• • ไอคอน: ภาพเขียนศักดิ์สิทธิ์บนแผ่นไม้หรือผืนผ้าใบขนาดเล็ก ใช้สำหรับการบูชาส่วนบุคคลและสาธารณะ โดยยังคงมีอิทธิพลอย่างสูงในคริสตจักรออร์โธดอกซ์

• การใช้สีและความหมาย (Color Symbolism):

• • • สีทอง: สื่อถึงความศักดิ์สิทธิ์ พระเจ้า และแสงสวรรค์
    • สีน้ำเงิน: สื่อถึงความจริงแท้และความบริสุทธิ์
    • สีม่วง: สื่อถึงความสูงศักดิ์และราชวงศ์ (สีประจำองค์จักรพรรดิ)

• การสร้างมิติ (Spatial Rendering):

• • ศิลปะไบแซนไทน์ ไม่ได้ใช้ทัศนียภาพแบบเชิงเส้น (Linear Perspective) เพื่อสร้างมิติลึกแบบศิลปะตะวันตกยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา
  • Golden Ground: การใช้พื้นหลังสีทองทำให้ภาพดูราวกับลอยอยู่ในอาณาจักรแห่งจิตวิญญาณ
  • Reverse Perspective: บางครั้งมีการใช้มุมมองย้อนกลับ (วัตถุที่อยู่ไกลกลับดูใหญ่กว่า) เพื่อแสดงความสำคัญทางพิธีกรรมของวัตถุหรือบุคคลนั้น ๆ

ผลงานสำคัญและอิทธิพลที่สืบทอด

•     สถาปัตยกรรมและโมเสก
  • โบสถ์ฮาเจีย โซเฟีย (Hagia Sophia) ณ คอนสแตนติโนเปิล: สร้างในสมัยจักรพรรดิจัสตินิอานที่ 1 (ค.ศ. 537) เป็นผลงานสถาปัตยกรรมที่ยิ่งใหญ่ที่สุด โดยเฉพาะโดมขนาดใหญ่และการตกแต่งภายในด้วยโมเสกที่ประณีต
  • โมเสก ณ เมืองราเวนนา (Ravenna) ประเทศอิตาลี: โบสถ์สำคัญ เช่น Basilica of San Vitale เป็นแหล่งรวมโมเสกไบแซนไทน์ยุคแรกที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้เป็นอย่างดี

• อิทธิพลต่อภูมิภาคอื่น
  • ศิลปะไบแซนไทน์แผ่อิทธิพลไปยังกลุ่มประเทศที่รับนับถือศาสนาคริสต์นิกายออร์โธดอกซ์ เช่น รัสเซีย (การเขียนไอคอนและการออกแบบโบสถ์) และกลุ่มประเทศ บอลข่าน (เซอร์เบีย บัลแกเรีย โรมาเนีย)
  • แม้กระทั่ง ศิลปะอิสลาม ก็ได้รับอิทธิพลจากเทคนิคโมเสกและการใช้สีทองในการตกแต่งสถาปัตยกรรมในยุคแรก

    แม้ว่าจักรวรรดิไบแซนไทน์จะล่มสลายในปี ค.ศ. 1453 ศิลปะและรูปแบบทางเทคนิคของไบแซนไทน์ยังคงดำรงอยู่และได้รับการสืบทอดในศาสนาคริสต์นิกายออร์โธดอกซ์จนถึงปัจจุบัน และเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันล้ำค่าที่ได้รับการอนุรักษ์ในพิพิธภัณฑ์และโบสถ์ทั่วโลก

    เป็นอย่างไรกันบ้าง? หวังว่าหลังอ่านบทความนี้แล้ว น้อง ๆ จะได้รับความรู้เกี่ยวกับ “ศิลปะไบแซนไทน์” กันมากขึ้นนะ 

    สำหรับใครที่กำลังมองหาที่ติวตัวต่อตัว หรือมีข้อสงสัยเพิ่มเติมก็มาปรึกษาพี่ TUTOR VIP ได้นะ พี่ ๆ ยินดีให้คำปรึกษาเสมอ

   บทความต่อไป TUTOR VIP จะมาแนะนำอะไรอีกนั้น ฝากติดตามกันด้วยนะ

ด้วยความร่วมมือของ TUTOR-VIP X Clearnote Thailand